मेरो गाउँ

पृथ्वीको एउटा कुनामा धेरैले नदेखेको नसुनेको यौटा शान्त सुन्दर मेरो सानो गाउँ छ । प्रकृतिको यौटा बगैँचा हो अथवा यौटा फूल हो जो अरु रुखहरुको शीतलतामा फुलिरहेको छ। सिङ्गो मुलुकमा भूकम्प आइरहँदा पनि मेरो गाउँ आफ्नो मनलाई स्थिर राखेर तपस्या गरिरहेको जस्तो देखिन्छ ।  विश्वमा एकमात्र त्यस्तो ठाउँ जहाँ पुग्दा मेरो मनमा चैन हुन्छ । मलाई मेरो गाउँ कति प्यारो छ भनेर शब्दमा लेख्न सकिन्न ।

मेरो गाउँ दश घरपरिवार रहेको यौटा छुट्टै ग्रह हो । हामी चौवालिस जनाको लागि यौटा पृथ्वी हो यो गाउँ । ठूलठूला पहाडहरुको बिचमा माटो थुपारिएको यो सानो डाँडो दुनियाँको नजरमा लुकिरहेको जस्तो देखिन्छ होला तर हामी लुकिरहेका हैनौ सुखमा जिन्दगी जिइरहेका छौ । पहाड होचो भएपनि बिहानी सूर्यको ताजा किरण दैलोमा आइपुग्छ र अँध्यारोमा समेत हामीलाई न्यानो पठाइरहन्छ । मध्य दिनमा जब शहर उम्लिरहेको हुन्छ हामी घाम ताप्दै चिसो हावा पिइरहेका हुन्छौँ । दुईतिरबाट मीठो सुवासयुक्त बतास आएर जब यो तनमा स्पर्श दिन्छ तब यो भूग्रहको मुटु नै मेरो सानो गाउँ हो भन्ने भान हुन्छ । यहीँ मेरा बुवाहरूले कट्यान माटोको इट्टा बनाएर घर बनाउनुभएको थियो । यहाँको जमिनमा लड्दा पनि चोटपटक लाग्दैन किनकि यो जमिन कुनै बेलायती शहरजस्तो पत्थरले बनेको हैन, नरम माटाेले बनेकाे हाे ।

कहिलेकाहि सोच्छु, मेरो गाउँ गाउँ हैन फूलबारी हो, सबै पुतलीहरुको जम्काभेट हुने ठाउँ हो, सबै चराचुरुङ्गीहरूको माइती हो, बिरुवाहरुको सङ्ग्रहालय हो । त्यति भन्दा धेरै कुरा छुटेका छन्, यो गाउँ पानीका थोपाहरूको सङ्गीत सिक्ने ठाउँ हो, कविहरूको कविताको स्रोत पनि हो । जसरी म मेरो घर भन्दा मेरो गाउँलाई सम्झिन्छु, मेरो गाउँ भन्दा यहाँका वनजङ्गल, डाँडापाखा, खोलानाला, झरना छहरा, घाँसदाउरा, धारापानी, बोटबिरुवा , चराचुरुङ्गी, पातपतिङ्गर सबै सबै कुराहरू सम्झिन्छु । राष्ट्रकविको 'खोला र नाला सँगिनी हजार, आएर भेट्छन् वनको पुछार' गुन्गुनाइरहँदा म मेरो गाउँको सिरानबाट बग्दै पुछारसम्म पुग्छु जहाँ गाउँको दुईतिरबाट बग्दै, दर्जनौं झरनाहरू बन्दै, आएका खोलाहरू एकअर्कासँग मिसिन्छन् । मलाई मेरो घरपनि दरबारभन्दा विशाल लाग्छ किनकि जब म मेरो घरलाई हेर्छु घरको वरिपरि टाढा टाढा सम्म फैलिएका खरबारी र त्यो भन्दा पनि पर परसम्म फैलिएका हरिया जङ्गललाई एकैचोटि हेरिरहेको हुन्छु । र म यो प्रश्न आफैलाई सोध्छु, यति ठूलो घर यो संसारमा कसको छ होला ? एक तवरले त मलाई जङ्गली भने पनि कुनै आपत्ती छैन । म त गर्वसाथ भन्छु, म जङ्गलमा घुम्नु, पाखामा रम्छु र गाउँमा हराउँछु । मलाई यो पत्थरबाट बनेका सयौँ तलाका महलहरूभित्र थुनिनु छैन, मलाई त यी डाँडापाखा, नदीनाला, बोटविरूवाहरू, चराचुरुङ्गीहरू र किराफट्याङ्ग्राहरूसँग समय बिताउन मन छ । सिसाका झ्यालहरु थुनेर भित्र एसी चलाइरहँदा मेरो छाला चिसो भइसक्दासम्म पनि यो मन शीतल हुँदैन । सहरका महँगा रेष्टुरेण्टहरूमा पन्ध्रथरी  परिकार मुखमा चलाइरहँदा पनि मैले भीरपाखाका पात टिपेर चपाएजस्तो स्वाद पाउँदिन । शरीरका अङ्गहरुमा धातुहरूले बेरिरहँदा मानिसहरूलाई आनन्द मिल्दो हो, मलाई क्यान्सर पलाएको जस्तो लाग्छ । अरूलाई शरीरमा त्यस्ता अनावश्यक चिजहरू झुण्ड्याइरहँदा आफू हावामा तैरिएकोजस्तो लाग्दो हो, मलाई कसैले भुईँतिर तानेको जस्तो लाग्छ । महँगा विदेशी पहिरन लगाइरहँदा अरूलाई अरूभन्दा अग्लिएकोजस्तो लाग्छ होला, मलाई थिचिएको जस्तो लाग्छ । आफैँ कसैको तल चेपिएको जस्तो लाग्छ । मलाई त स्वतन्त्रता चाहिन्छ, खुसी चाहिन्छ र आनन्द चाहिन्छ ।

मानिसहरूकाे लागि एउटा सानाे अन्नकण्टार कुना कन्दरा हाे मेराे गाउँ, तर मेराे लागि याे पृथ्वीकाे मुटु हाे, बिचकाे भाग हाे, केन्द्रबिन्दु हाे । मेराे गाउँकाे कुनै चाैताराेकाे शीतल छहारीमा मध्यदिनमा म पल्टिएर मस्त हावा लिइरहँदा कसैले मलाइ टाढाबाट सानाे देख्दाे हाे, दयनीय देख्दाे हाे, कमजाेर देख्दाे हाे । तर मलाइ अापफू याे संसारकाे सिंहासनमा सुस्ताइरहेकाे भान हुन्छ । त्यति अानन्द याे संसारमा इश्वरलाइ पनि नहुँदाे हाे । त्यति धेरै फुर्सद याे संसारमा निर्जीव वस्तुहरूलाइ पनि नहुँदाे हाे । 

कहिलेकाहिँ म हिंडेर टाढा जान्छु र फर्केर हेर्छु अाफ्नाे घरलाइ

र प्रश्न गर्छु अाफैँलाइ 
यति ठूलाे घर संसारमा कसकाे हाेला ?

बिचमा एउटा झुपडी

झुपडीकाे चारैपट्टि बारीका पाटाहरू
त्याेभन्दा परपर सम्म फैलिएर रहेका खरबारी

त्यसपछि अाँखामा नअटाउने पाखा, पखेरा, पहाड, हरिया वनजङ्गल

दुइतिर युगाैँसम्म बगिरहने खाेलाहरू

खाेलाहरूमा बनिरहेका झरनाहरू, तालतलैयाहरू 
र याे विशाल साम्राज्यलाइ माथिबाट ढाकिरहेकाे ढकनीजस्ताे नीलाे अाकास ।

आमा

आमा उद्गम  बिन्दु हुन् भुवनकी हुन् सृष्टि सञ्चालिका
सारा जीवनकी विशिष्ट सँगिनी हुन् प्रेरणा शिक्षिका
आमा नै परिवारकी हृदय हुन् सत्भावकी स्रोत हुन्
देवी हुन् यस अर्थमा सयवटा धन्दा गरी भ्याउँछिन् ।१।

मायाको छ समुद्र जोसित यहाँ आमाहरू मौन छन्
सानो चित्त हुनेहरू हृदयले माया गरेँ भन्दछन्
आमा जल्न तयार छिन् अनलमा सन्तानका खातिर
कस्लाई यति प्यार गर्छ कसले यो विश्वमा आखिर ।२।

जो रोइन् सब जिन्दगीभरि त्यही सानो कुनामा बसी
छोरो विश्व घुम्यो भनेर जहिल्यै हाँस्छिन् मनाई खुसी
मेरै बात सुनाउँछिन् यदि कुनै आए भने मानिस
बोल्दैनन् घरमा पसेर बटुवा छन् दिक्क आमासित ।३।

छिन् आफू कमजोर जीर्ण जहिल्यै चिन्ता छ सन्तानको
देख्छिन् दूर पहाडबाट सपना यूरोप–जापानको
पृथ्वी सुन्दर सौम्य शान्त हुनुमा आमा छ तिम्रै दया
पीडामा पनि मुस्कुराइरहने को बुझ्छ तिम्रो कला ।५।

जस्को कारण जिन्दगी छ सजिलो – यात्राहरू सुन्दर
आमा छिन् र त फर्किने मन भयो सम्झेर आफ्नै घर
साथी जीवनमा असङ्ख्य सपना साँचेर के अर्थ छ
आमाकै मुख अन्धकार छ भने बाँचेर के अर्थ छ ? ।६।

रेडक्रस कविता

कतै वर्षा र बाढीले घरखेत बगाउँछ

कतै दुर्घटना हुन्छ कतै भूकम्प आउँछ

हुँदैन व्यर्थ त्यो बेला युरेसको सदस्यता

जान्छौँ राहत बोकेर विपत् पर्छ जताजता ।

कहिले मदर टेरेसा कहिले हेनरी ड्युना

परोपकार जन्मिन्छ संसारको कुनाकुना

इष्टमित्र सबै मान्छे हो विश्व पाहुनाघर

लागूँ सदैव सेवामा छोटो यो जिन्दगीभर ।

कसैको भोकमा मेरो पनि नीद हराउँछ

अरूको शोकमा मेरो पनि आँखा रसाउँछ

चोट लागे कसैलाई म स्वयम् ओखती बनूँ

प्यास लागे कसैलाई नारायणी नदी बनूँ ।

मैले दान गरे सानो अर्को ज्यान बचाउँछ

बाँडेपछि दुईगाँस मनले शान्ति पाउँछ ।

चुँड्नु पर्दैन यी फूल झुक्नु पर्दैन यो शिर

म सेवा गर्छु भन्नेले जानुपर्दैन मन्दिर ।

ए साथी! सपना के छ ? पढीलेखी ठुलो हुने ?

तिम्रै हुनेछ संसार सेवाभाव लियौ भने

लोभ ईर्ष्या, गरी चिन्ता किन डुलाउँछौ मन

आफ्नो स्वार्थ भुलेमात्र बन्छ सार्थक जीवन ।

सिन्धुसित –विजय तामाङ

ए सिन्धु एकैछिन बग्न छोड
सवाल उठ्छन् मनमा करोड
विशाल तिम्रो दुनियाँ रहेछ
थोरै बताऊ दिलभित्र के छ ?१

भन्नेहरु सागर शान्त भन्छन्
विद्धान् महाबुद्ध समान गन्छन्
देखेँ तिमी तैपनि छट्पटीमा
केको कमी व्याप्त छ जिन्दगीमा ?२ 

तरेर खोल्सा खहरे बनेर
बगेर आयौ पृथिवी चिरेर
संघर्ष गर्ने सकियो उमेर
के गर्न खोज्छौ अब उम्लिएर ?३

नदी तिमीतर्फ बगी रहन्छ
खोला तिमीझैँ स्थिर बन्छु भन्छ
उठेर ए सिन्धु मछेउ आऊ
तिम्रो कुनै लक्ष्य भए सुनाऊ ।४

नियाल आफ्नै गहिराइभित्र
गन्तव्य तिम्रो छ त्यतै सचित्र
कि फेरि फर्की चढ अन्नपूर्ण
फेरेर चोला बन यात्रु पुःन ।५

बसी किनारातिर आज फेरि
सोच्दैछु तिम्रो अनुहार हेरी ।
ए सिन्धु लाग्दापनि भोकप्यास
सदैव हिँड्छौ गति एकनास ।६

तिमी चढेको पनि नाउ डुब्ला
कि मार्ग बिर्सेर अन्यत्र पुग्ला 
बेचैन देखेँ किन चेहरा यो
खोजी रहेछौ किन, के हरायो?७

भेटेर कोही दिलमा बस्यो कि?
या मार्गमा खास चिनो खस्यो कि?
सम्हाल्नुपर्ने चिज पो फुट्यो कि?
ए यात्रु झोला बसमा छुट्यो कि?८

यहाँ सबै कर्म सकेर आयौ
आनन्दमा छौ किन छट्पटायौ ?
आँसू छ आँखाभरि क्यै बुझिन्न
साह्रै खुसी छौ कि हिया छ खिन्न ?९

खोला नदीझैँ वनकुञ्जभित्र
निसासिने कारण छैन मित्र
परन्तु हिँड्छौ किन आत्तिएर 
यताउता छालहरु लिएर ?१ं०

कि पीर यात्रा सकियो भनेर
कि अन्त्य – अर्को सुरु हो भनेर ?
कि डुब्छ तिम्रो ऋणको लगानी
कि सुक्छ तिम्रो भल मूल पानी ?११

सोचेँ तिमीबाट सिकेर पाठ
बखान गर्नेछु म विश्वमाझ ।
मानौँ म आएँ ऋषिको कुटीमा
प्रसन्नता देखिनँ झोपडीमा ।१२

पिरोल्छ केले मन व्यग्र पार्छ
तिमी डुबेमा कसले उतार्छ ?
तिम्रो कथा बाहिर भव्यता छ
तिमी यतै छौ, मन पो कता छ?१३

ए सिन्धु बिर्सेर हजार पीर
नसोच धेरै, मन राख धीर
थोपा दुईचार कतै छुटेर
अस्तित्व तिम्रो सकिदैँन हेर ।१४

भयो तिमीले अघि सर्न छोड
सानातिना खाडल भर्न छोड
खोल्सा नदी ताल कुवाहरु छन्
याे देशकाे निम्ति युवाहरु छन् ।१५

तिम्रो भकारी अब रित्तिदैँन
पोखिन्छ भन्ने डर त्रास छैन
युगौँ बितायौ अनिदो – निदाऊ
आरामले जीवन यो बिसाऊ । १६

घमण्ड (उपजाति)

 घमण्डको पर्वतमा चढेर
हेरुँ भने जीवन यत्तिखेर
कतै उभेको छु स्वयम् म आफू
अरु कसैको वशमा छ जादू । 

म फुल्छु होला सय सालसम्म
आजै झरेतापनि के अचम्म
जो फल्छ त्यो झर्छ, यही रहेछ
यस्तै छ यो जीवन भन्नु के छ?

आफ्नै छिमेकी सरकार होलान् 
पैसा, घडेरी, घर, कार होलान्
के गर्नु यस्ता चिजको बखान?
खोज्नै प¥यो चामल दाल खान ।

मैले दिएँ दान भनेर हिँड्न
आफैँ लिएको ऋणले दिँदैन
पाए अरुबाट समस्त मेरा
हैनन् कुनै चीज निजी यहाँका ।

हेरेर आफ्नो अनुहारलाई
के कोर्नु भित्री मनमा सलाई
बिग्रिन्छ केही दिनमा मुहार
घमण्ड बाँच्दैन सदाबहार ।

छन् पाखुरा यी बलिया भनेर
फुलाउँदै हिँड्नु परेन हेर
शरीर मोटो कसिलो भएर
बन्दैन हात्ती कछुवा बढेर ।

छन् हात मोटा कमिला, झिँगाको
तथापि गर्दैन खिसी अरुको
मान्छेहरु मात्र घमण्ड गर्छन्
छैनन् पखेटा तर माथि उड्छन् ।

बोकेर आफ्नै शिर हिँड्नलाई
कदापि गाह्रो नपरोस् मलाई
यो ज्यान जस्तो छ, यही छ प्यारो
मात्रै नहोस् चित्त कतै अँध्यारो । 

आँखाहरुले छल मात्र गर्छन्
यी कानले सीमित बात सुन्छन्
मान्छे कुनै चार किताब किन्छ
पढेर ब्रह्माण्ड कहाँ सकिन्छ ?

म देख्छु राम्रो, तर खास के छ?

म लेख्छु राम्रो, परिवेशले छ 
भनूँ भने गाउँछु गीत मीठो
अभ्यासले हो, सुर तालले हो ।

मैले नदेख्ने दुनियाँ अरु छन्
मैले नलेख्ने कविताहरु छन्
हजार छन् बुझ्न सकिन्न भाषा
घमण्डले मात्र दियो निराशा । 

जाँदैछु छाडेर स्वदेश आज (उपजाति)

 ‘यौटा चरा हूँ’ यति सोच्नुपर्छ

हुर्केर मैले गुँड छोड्नुपर्छ

यो चाहना होइन बाध्यता छ

स्वदेश छाडेर हिँडे म आज ।

जानै नपाए पनि शान्ति छैन

जाऊँ भने चित्त खुसी हुँदैन

भूस्वर्ग यो देश पछाडि छाडी

म बढ्न सक्थेँ कसरी अगाडि ?

देखेर मैले सपना नमीठो

स्वयम् बनाएँ विपना नमीठो

देख्दैछु संसार घमाइलो छ

तथापि कस्तो नरमाइलो छ ।

थिए हितैषी जन इष्टमित्र

आए विमानस्थल क्षेत्र भित्र

‘एक्लै नजाऊ त्यति दूरसम्म’

कसै भनेनन् किन हो अचम्म ।

गर्दैछ हाँसेर विदाइ साथी

पीडा हजारौँ थपिए ममाथि

विमान चढ्दा पनि रोकिएन

सामान जोख्दा मन जोखिएन ।

आफ्नै पखेटा जबसम्म छैन

आकाशमा मार्ग छ देखिँदैन

र उड्नलाई सजिलो रहेछ

सामान ल्याएँ मन पो छुटेछ ।

नसोध गन्तव्य कतै कसैले

उडेँ अरूको भरमा त्यसैले

ओर्लिन्छु कस्तो स्थल टेक्नलाई

मिल्नेछ कस्तो दिन देख्नलाई ?

पुगेँ भने स्वर्ग स्वदेशजस्तै

आमा म लेख्नेछु चिठी प्रशस्तै

बसेर टाढा नजिकै हुनेछु

सधैँ खुसीमात्र पठाउनेछु ।

म विश्वकै सुन्दर देशमा छु -उपजाति

हिमाल हीरासरि टल्किदिन्छ

पहाड मानौँ मणिबाट बन्छ

झन् आँगनीमा सुनको तराई 

छ खास धेरै घर यो मलाई ।

हेरूँ म अग्लो चुचुरो चढेर

देखिन्छ आफ्नै घरबार धेर

आफ्नै भकारी अनि खेत बारी

म हात जोडूँ कसको अगाडि?

होलान् छिमेकी खुब शक्तिशाली

आए भने ती निहुँ खोज्नलाई

मेरो नि छाती कमजोर छैन 

लुकेर भाग्ने निमुखा म हैन ।

छ देश प्यारो जब प्राणभन्दा

को हुन्छ अर्को बलियो मभन्दा

आशा करोडौँ जनको ममाथि 

जित्नेछु राखी इतिहास साक्षी ।

नक्सा छ सानो तर देशभित्र

स्वयम् अटेको छ जगत् समस्त

संसारकै उच्च चुली यहीँ छ

र शान्तिको द्वार खुला यहीँ छ ।

जसै पहाडी रङ भुल्न थाल्छ

गुराँस पाखाभरि फुल्न थाल्छ

उजाडिने मौसम छैन जस्तो

बसन्तको अन्त हुँदैन जस्तो ।

महोत्तरी, धादिङ, दाङ, डोटी

घुमेर के पुग्छ र एकचोटि ?

कतै नजाऊँ पनि धेर्य टुट्छ

जाऊँ भने पश्चिम, पूर्व छुट्छ ।

बतास उड्दैछ सुवास बोकी

नेपाल यो सुन्दर वाग हो कि 

सोधे कसैले यति मात्र भन्छु

म विश्वकै सुन्दर देशमा छु ।