आमा

आमा उद्गम  बिन्दु हुन् भुवनकी हुन् सृष्टि सञ्चालिका
सारा जीवनकी विशिष्ट सँगिनी हुन् प्रेरणा शिक्षिका
आमा नै परिवारकी हृदय हुन् सत्भावकी स्रोत हुन्
देवी हुन् यस अर्थमा सयवटा धन्दा गरी भ्याउँछिन् ।१।

मायाको छ समुद्र जोसित यहाँ आमाहरू मौन छन्
सानो चित्त हुनेहरू हृदयले माया गरेँ भन्दछन्
आमा जल्न तयार छिन् अनलमा सन्तानका खातिर
कस्लाई यति प्यार गर्छ कसले यो विश्वमा आखिर ।२।

जो रोइन् सब जिन्दगीभरि त्यही सानो कुनामा बसी
छोरो विश्व घुम्यो भनेर जहिल्यै हाँस्छिन् मनाई खुसी
मेरै बात सुनाउँछिन् यदि कुनै आए भने मानिस
बोल्दैनन् घरमा पसेर बटुवा छन् दिक्क आमासित ।३।

छिन् आफू कमजोर जीर्ण जहिल्यै चिन्ता छ सन्तानको
देख्छिन् दूर पहाडबाट सपना यूरोप–जापानको
पृथ्वी सुन्दर सौम्य शान्त हुनुमा आमा छ तिम्रै दया
पीडामा पनि मुस्कुराइरहने को बुझ्छ तिम्रो कला ।५।

जस्को कारण जिन्दगी छ सजिलो – यात्राहरू सुन्दर
आमा छिन् र त फर्किने मन भयो सम्झेर आफ्नै घर
साथी जीवनमा असङ्ख्य सपना साँचेर के अर्थ छ
आमाकै मुख अन्धकार छ भने बाँचेर के अर्थ छ ? ।६।

सिन्धुसित –विजय तामाङ

ए सिन्धु एकैछिन बग्न छोड
सवाल उठ्छन् मनमा करोड
विशाल तिम्रो दुनियाँ रहेछ
थोरै बताऊ दिलभित्र के छ ?१

भन्नेहरु सागर शान्त भन्छन्
विद्धान् महाबुद्ध समान गन्छन्
देखेँ तिमी तैपनि छट्पटीमा
केको कमी व्याप्त छ जिन्दगीमा ?२ 

तरेर खोल्सा खहरे बनेर
बगेर आयौ पृथिवी चिरेर
संघर्ष गर्ने सकियो उमेर
के गर्न खोज्छौ अब उम्लिएर ?३

नदी तिमीतर्फ बगी रहन्छ
खोला तिमीझैँ स्थिर बन्छु भन्छ
उठेर ए सिन्धु मछेउ आऊ
तिम्रो कुनै लक्ष्य भए सुनाऊ ।४

नियाल आफ्नै गहिराइभित्र
गन्तव्य तिम्रो छ त्यतै सचित्र
कि फेरि फर्की चढ अन्नपूर्ण
फेरेर चोला बन यात्रु पुःन ।५

बसी किनारातिर आज फेरि
सोच्दैछु तिम्रो अनुहार हेरी ।
ए सिन्धु लाग्दापनि भोकप्यास
सदैव हिँड्छौ गति एकनास ।६

तिमी चढेको पनि नाउ डुब्ला
कि मार्ग बिर्सेर अन्यत्र पुग्ला 
बेचैन देखेँ किन चेहरा यो
खोजी रहेछौ किन, के हरायो?७

भेटेर कोही दिलमा बस्यो कि?
या मार्गमा खास चिनो खस्यो कि?
सम्हाल्नुपर्ने चिज पो फुट्यो कि?
ए यात्रु झोला बसमा छुट्यो कि?८

यहाँ सबै कर्म सकेर आयौ
आनन्दमा छौ किन छट्पटायौ ?
आँसू छ आँखाभरि क्यै बुझिन्न
साह्रै खुसी छौ कि हिया छ खिन्न ?९

खोला नदीझैँ वनकुञ्जभित्र
निसासिने कारण छैन मित्र
परन्तु हिँड्छौ किन आत्तिएर 
यताउता छालहरु लिएर ?१ं०

कि पीर यात्रा सकियो भनेर
कि अन्त्य – अर्को सुरु हो भनेर ?
कि डुब्छ तिम्रो ऋणको लगानी
कि सुक्छ तिम्रो भल मूल पानी ?११

सोचेँ तिमीबाट सिकेर पाठ
बखान गर्नेछु म विश्वमाझ ।
मानौँ म आएँ ऋषिको कुटीमा
प्रसन्नता देखिनँ झोपडीमा ।१२

पिरोल्छ केले मन व्यग्र पार्छ
तिमी डुबेमा कसले उतार्छ ?
तिम्रो कथा बाहिर भव्यता छ
तिमी यतै छौ, मन पो कता छ?१३

ए सिन्धु बिर्सेर हजार पीर
नसोच धेरै, मन राख धीर
थोपा दुईचार कतै छुटेर
अस्तित्व तिम्रो सकिदैँन हेर ।१४

भयो तिमीले अघि सर्न छोड
सानातिना खाडल भर्न छोड
खोल्सा नदी ताल कुवाहरु छन्
याे देशकाे निम्ति युवाहरु छन् ।१५

तिम्रो भकारी अब रित्तिदैँन
पोखिन्छ भन्ने डर त्रास छैन
युगौँ बितायौ अनिदो – निदाऊ
आरामले जीवन यो बिसाऊ । १६

घमण्ड (उपजाति)

 घमण्डको पर्वतमा चढेर
हेरुँ भने जीवन यत्तिखेर
कतै उभेको छु स्वयम् म आफू
अरु कसैको वशमा छ जादू । 

म फुल्छु होला सय सालसम्म
आजै झरेतापनि के अचम्म
जो फल्छ त्यो झर्छ, यही रहेछ
यस्तै छ यो जीवन भन्नु के छ?

आफ्नै छिमेकी सरकार होलान् 
पैसा, घडेरी, घर, कार होलान्
के गर्नु यस्ता चिजको बखान?
खोज्नै प¥यो चामल दाल खान ।

मैले दिएँ दान भनेर हिँड्न
आफैँ लिएको ऋणले दिँदैन
पाए अरुबाट समस्त मेरा
हैनन् कुनै चीज निजी यहाँका ।

हेरेर आफ्नो अनुहारलाई
के कोर्नु भित्री मनमा सलाई
बिग्रिन्छ केही दिनमा मुहार
घमण्ड बाँच्दैन सदाबहार ।

छन् पाखुरा यी बलिया भनेर
फुलाउँदै हिँड्नु परेन हेर
शरीर मोटो कसिलो भएर
बन्दैन हात्ती कछुवा बढेर ।

छन् हात मोटा कमिला, झिँगाको
तथापि गर्दैन खिसी अरुको
मान्छेहरु मात्र घमण्ड गर्छन्
छैनन् पखेटा तर माथि उड्छन् ।

बोकेर आफ्नै शिर हिँड्नलाई
कदापि गाह्रो नपरोस् मलाई
यो ज्यान जस्तो छ, यही छ प्यारो
मात्रै नहोस् चित्त कतै अँध्यारो । 

आँखाहरुले छल मात्र गर्छन्
यी कानले सीमित बात सुन्छन्
मान्छे कुनै चार किताब किन्छ
पढेर ब्रह्माण्ड कहाँ सकिन्छ ?

म देख्छु राम्रो, तर खास के छ?

म लेख्छु राम्रो, परिवेशले छ 
भनूँ भने गाउँछु गीत मीठो
अभ्यासले हो, सुर तालले हो ।

मैले नदेख्ने दुनियाँ अरु छन्
मैले नलेख्ने कविताहरु छन्
हजार छन् बुझ्न सकिन्न भाषा
घमण्डले मात्र दियो निराशा । 

जाँदैछु छाडेर स्वदेश आज (उपजाति)

 ‘यौटा चरा हूँ’ यति सोच्नुपर्छ

हुर्केर मैले गुँड छोड्नुपर्छ

यो चाहना होइन बाध्यता छ

स्वदेश छाडेर हिँडे म आज ।

जानै नपाए पनि शान्ति छैन

जाऊँ भने चित्त खुसी हुँदैन

भूस्वर्ग यो देश पछाडि छाडी

म बढ्न सक्थेँ कसरी अगाडि ?

देखेर मैले सपना नमीठो

स्वयम् बनाएँ विपना नमीठो

देख्दैछु संसार घमाइलो छ

तथापि कस्तो नरमाइलो छ ।

थिए हितैषी जन इष्टमित्र

आए विमानस्थल क्षेत्र भित्र

‘एक्लै नजाऊ त्यति दूरसम्म’

कसै भनेनन् किन हो अचम्म ।

गर्दैछ हाँसेर विदाइ साथी

पीडा हजारौँ थपिए ममाथि

विमान चढ्दा पनि रोकिएन

सामान जोख्दा मन जोखिएन ।

आफ्नै पखेटा जबसम्म छैन

आकाशमा मार्ग छ देखिँदैन

र उड्नलाई सजिलो रहेछ

सामान ल्याएँ मन पो छुटेछ ।

नसोध गन्तव्य कतै कसैले

उडेँ अरूको भरमा त्यसैले

ओर्लिन्छु कस्तो स्थल टेक्नलाई

मिल्नेछ कस्तो दिन देख्नलाई ?

पुगेँ भने स्वर्ग स्वदेशजस्तै

आमा म लेख्नेछु चिठी प्रशस्तै

बसेर टाढा नजिकै हुनेछु

सधैँ खुसीमात्र पठाउनेछु ।

म विश्वकै सुन्दर देशमा छु -उपजाति

हिमाल हीरासरि टल्किदिन्छ

पहाड मानौँ मणिबाट बन्छ

झन् आँगनीमा सुनको तराई 

छ खास धेरै घर यो मलाई ।

हेरूँ म अग्लो चुचुरो चढेर

देखिन्छ आफ्नै घरबार धेर

आफ्नै भकारी अनि खेत बारी

म हात जोडूँ कसको अगाडि?

होलान् छिमेकी खुब शक्तिशाली

आए भने ती निहुँ खोज्नलाई

मेरो नि छाती कमजोर छैन 

लुकेर भाग्ने निमुखा म हैन ।

छ देश प्यारो जब प्राणभन्दा

को हुन्छ अर्को बलियो मभन्दा

आशा करोडौँ जनको ममाथि 

जित्नेछु राखी इतिहास साक्षी ।

नक्सा छ सानो तर देशभित्र

स्वयम् अटेको छ जगत् समस्त

संसारकै उच्च चुली यहीँ छ

र शान्तिको द्वार खुला यहीँ छ ।

जसै पहाडी रङ भुल्न थाल्छ

गुराँस पाखाभरि फुल्न थाल्छ

उजाडिने मौसम छैन जस्तो

बसन्तको अन्त हुँदैन जस्तो ।

महोत्तरी, धादिङ, दाङ, डोटी

घुमेर के पुग्छ र एकचोटि ?

कतै नजाऊँ पनि धेर्य टुट्छ

जाऊँ भने पश्चिम, पूर्व छुट्छ ।

बतास उड्दैछ सुवास बोकी

नेपाल यो सुन्दर वाग हो कि 

सोधे कसैले यति मात्र भन्छु

म विश्वकै सुन्दर देशमा छु ।

म यो जिन्दगी अर्पिऊँ देशलाई

तिमीले दियौ जन्म नेपाल आमा

त्यसैले छ अस्तित्व मेरो धरामा

अरू चीज खै के दिऊँ देशलाई ?

म यो जिन्दगी अर्पिऊँ देशलाई ।

छ राम्रो यसैमाथि बुट्टा सजाऊँ

यिनै भीरपाखाहरूमा रमाऊँ

यही मृत्तिका लाग्छ प्यारो मलाई 

म यो जिन्दगी अर्पिऊँ देशलाई ।

हिमाली कुनै शान्त जिल्ला पसेर

कुना कन्दरामा तपस्या गरेर

नियालूँ म आनन्दले विश्वलाई

म यो जिन्दगी अर्पिऊँ देशलाई ।

कुनै पृष्ठ खाली छ मैदानजस्तो

कतै मृत्तिका हैन पाषाणजस्तो

हिडूँ देश छाडेर के हेर्नलाई ?

म यो जिन्दगी अर्पिऊँ देशलाई ।

छ आँखा खुलेको र आत्मा पवित्र

म के लेख्नु के छैन नेपालभित्र ?

यही स्वर्ग हो साधना गर्नलाई 

म यो जिन्दगी अर्पिऊँ देशलाई ।

सानो इच्छा

कुनै पाहुना मात्र हूँ यो घडीमा

दुईरात बस्नेछु यो झोपडीमा

कसैको नखोसी दुई गाँस खाऊँ

म सानो छु सानै भए पुग्छ ठाउँ ।

नबाँचू कसैको दुखाएर चित्त

नदेखूँ कुनै स्वप्न आफ्नो निमित्त

उडी माथि आकासमा पुग्नलाई

भुईँको धुलोले नरोकोस् मलाई ।

कुनै चीज पाएर मुठ्ठी कसेर

ममा छैन बाँच्ने कला खुम्चिएर

चरा हूँ कुनै पिञ्जरा भित्र छैन

म उड्दैछु आकाश यो सिद्धिदैन ।

लिई जिन्दगानी कुनै कोपिलाको

गरूँ एक यात्रा दुई पाइलाको

महासिन्धु बन्ने कुनै छैन चाह

म थोपा बनूँ प्यास मेट्ने अथाह ।

फूलसित

ए फूल एकैछिन मुस्कुराऊ

म लेख्छु यौटा कविता फुराऊ

व्यथा सुनाऊ कति चोट पायौ

नढाँट कोकोसित प्रीत लायौ ।

जताततै चर्चित जिन्दगी छ

छैनौ उज्यालो भन के कमी छ

उद्यान हो खास निवास तिम्रो

पाइन्छ पृथ्वीभरि वास तिम्रो ।

सार्छन् कसैले गमला बनाई

राख्छन् कसैले दिलमा सजाई

हराउँदैछन् कवि बारबार

कोरेर तिम्रो छवि बारबार ।

ए फूल कोही पनि छैन जाती

देखेर तिम्रो कमजोर छाती

छोएर जान्छन् निमुखाहरूले

चुँडेर लान्छन् बलियाहरूले ।

छेडेर तिम्रो मुटुमा सियोले

माला बनाएर गला सजाए

जितेर बाँच्ने सबले लगाए

हारेर मर्ने शवले लगाए ।

चोरेर तिम्रो रङ कोपिलामा

चढाउँछन् मन्दिरको शिलामा

कुरूप हुन्छौ जब वैलिएर

चढाउँदैनन् शिरमा टिपेर ।

ए फूल मेरो बह भुल्नलाई

छ मात्र तिम्रो जरुरी मलाई

अनन्त मुस्कान दिएर आऊ

बोल्दै नबोली यसरी फकाऊ ।

हाम्रो पर्यावरण, हाम्रो सम्पदा

हामी धराको यस कोखभित्र

पाईरहेछौँ सुविधा विचित्र

पाइन्छ न्यानोपन सूर्यबाट

हुन् ओखती यी सब झारपात ।

खाद्यान्न दिन्छन् विरुवाहरूले

पानी नदी ताल कुवाहरूले

हावा दियो जङ्गलले प्रशस्त

घुम्छौँ त्यसैले दिनरात मस्त । 

जहाँ छ पर्यावरणीय कान्ति 

मान्छेहरूको मनमा छ शान्ति 

त्यो स्वर्ग भन्ने भ्रम कल्पना हो 

पृथ्वी स्वयम् वैभव सम्पदा हो । 

तथापि ठूला सपना सजाई

हिँड्दैछ मान्छे घर नै जलाई

ज्ञानी विवेकी पटमूर्ख हेर 

काट्दैछ आफैँ रूखमा चढेर । 

अमुल्य लाखौँ हरिया पहाड

बेचेर मान्छन् दुइरात चाड

मान्छे कुनै एक त्रिपाल किन्थे

मिल्ने भए यो नभ बेचिदिन्थे ।

धूवाँ र धूलो मधुरो छ  दृष्य 

हुन्थ्यो उज्यालो कसको भविष्य

फोहोर खान्छिन् जबसम्म आमा

घट्दै गयो सिर्जनशीलतामा ।

आगो लगायौँ वनमा परन्तु

बिर्सेर हामी पनि वन्यजन्तु

जसै धरा यो मरुभूमि बन्छ

मनुष्य के ले जिउँदो रहन्छ ?

माटो र पानी जब स्वच्छ होला 

फल्नेछ चाँदी सुन लाख तोला

मिथ्या कुराको पछि लाग्नु हुन्न

यो देश सिक्कासित साट्नुहुन्न ।

प्रिय कविता,

चैत्र २७, २०७८

प्रिय कविता,

नाङ्गो र भोको बबुरो थिएँ म

विषालु आफैँ धतुरो थिएँ म

बेकार लाग्थ्यो दुनियाँ मलाई

सबैजना मात्र थिए पराई ।

यो जिन्दगानी पनि व्यर्थ लाग्थ्यो

पीडा तथा चोट अनर्थ लाग्थ्यो 

रोएर हाँसेर कराउँथेँ म

बेछन्द हिँड्थे बहुलाउँथेँ म ।

हतार हुन्थ्यो जहिल्यै मलाई

र फिस्स हाँस्थेँ मुटु यो जलाई

जे जे गरेतापनि छैन चैन

लाग्यो मलाई यसरी हुँदैन ।

विरक्त लाग्दो छ हजार घाउ

देखेर यौटा गहिरो तलाउ

सोचेर आएँ 'अब डुब्छु - मर्छु'

डुबेर बाँच्दैछु अचम्म पर्छु ।

लाग्थ्यो मलाई सतही छ ताल

रहेछ ब्रह्माण्डसरी विशाल

डुब्दै गएँ यो जल पोखरीमा

बुझ्दै गएँ छैन रहेछ सीमा ।

चाखेर थोरै जल सिन्धुबाट

भएछ सानो गलती मबाट

बिग्रेछ बानी पिउँदै छु आज

बनेर तिम्रै जिउँदै छु आज ।

तिमी कुनै सुन्दर फूल हौ कि

या माहुरीको महतुल्य छौ कि

कि जाल हौ मत्स्य समाउँदैछौ

थुनेर मारेर रमाउँदैछौ । 

तिमी चिनी हौ कमिला अरू छन्

कि कोपिला हौ पुतलीहरू छन्

हराउँछन् भावुक छन् हरेक

पक्कै लुकेको छ रहस्य एक ।

नशा छ तिम्रो विष हौ कि मीठो

सद्दे बिगार्ने कुन ओखती हो ?

म लठ्ठिएँ जीवन बिर्सिएर

आनन्द लाग्यो रस त्यो पिएर ।

ल हेर मेरो मुख चन्द्रमा झै

बल्यो उज्यालो बिजुली टुकीझैँ

म रेल यौटा पटरी तिमी हौ

म छन्द मेरो लयमा तिमी छौ ।

म पाहुना हूँ घरमा छु तिम्रो

छ रात बाँकी भरमा छु तिम्रो

यो साँझ लाग्यो यतिसम्म प्यारो

आएन तिम्रो घरमा अँध्यारो ।

एक्कासि तिम्रो नगरी म आएँ

रहेछ यस्तो पनि स्वर्ग पाएँ

र आज थोरै थपियो बहार

भयो यही जीवन सानदार ।

न हुन्छु एक्लो न त लाग्छ भीड

न खोल्छु आँखा न त लाग्छ नीद

न लाग्छ पत्तो म कहाँ हराएँ

झुक्केर तिम्रो घरमा म आएँ ।

होस् रात लामो कि खुलोस् बिहान

पुगूँ म बस्ती कि चिसो चिहान!

छन् लाख बाँकी दुविधा र काम

जे होस् म तिम्रै जप गर्छु नाम । 

के हौसला मिल्छ स्वदेश छाड्न ?? - उपजाति

जहाँ छ हाम्रो सपना विशेष
हामी बचेरा गुँड झैँ छ देश ।
उडेर जानेसित गर्छु प्रश्न
‘के हौसला मिल्छ स्वदेश छाड्न ??

बाटो बिराएर हिँडे समान
पुग्छौ बिरानो वन वा चिहान ।
जगत् छ रित्तो मन हुन्छ भारी
के गर्न सक्छौ र समुद्र पारि ??

बिन्ती चढाऊ पदमा परेर
उठाउने छैन दया गरेर ।
ठुलो छ छाती दिल छैन जस्तै
मान्छे स्वयम् मानिस हैन जस्तै ।।

देखिन्छ आकाश छुने निवास
हिमालझैँ हुन्न तथापि खास ।
चल्ने कहाँ शान्ति लिई बतास ?
उड्ने कहाँको कमलो कपास ??

रुखो छ बाटो तन दुख्न थाल्छ
रुखो छ बोली मन दुख्न थाल्छ ।
न हुन्छ पीडा कम ओखतीले
न सुन्छ रोए जननी, पिताले !!

हो सम्झना जेल जहाँ बसेर
साँचिन्न राम्रा सपना, विचार ।
आँखा हुनेछन् जहिल्यै उजाड
के अर्थ भो उत्सव, चाडबाड ।।

फर्केर आए नि दसैँ-तिहार
हुनेछ तिम्रो घर अन्धकार ।
बस्छौ महासागरमा डुबेर
कि आउनेछौ घरमा अबेर ??’

छन्द चाैतारीमा